Soczewki kontaktowe
Soczewki kontaktowe – ciągle znajdują nowe zastosowania. Najnowsze osiągnięcia to to m. in. możliwość całodobowego monitorowania ciśnienia wewnątrzgałkowego, czy też kontrola poziomu glukozy we łzach pacjenta z cukrzycą.
Historia kontaktologii sięga XVI wieku, kiedy Leonardo da Vinci opracował projekt pierwszej soczewki korekcyjnej nakładanej bezpośrednio na gałkę oczną. Kontynuując jego myśl, Thomas Young (1773-1829) umieścił na oku pięciomilimetrową tubę wypełnioną wodą, zakończoną soczewką, korygując w ten sposób własną wadę wzroku. Na przełomie XIX i XX wieku pojawiły się szklane soczewki kontaktowe, a w latach 40. XX wieku do produkcji soczewek kontaktowych użyto polimetakrylanu metylu – PMMA (popularnego pod nazwą pleksiglas). Ten przełomowy materiał miał jednak dużą wadę: nie przepuszczał tlenu, co ograniczało czas noszenia soczewek. Kolejnym krokiem milowym było wynalezienie materiałów hydrożelowych, umożliwiające powstanie pierwszych miękkich soczewek kontaktowych. Najnowsze, silikonowo-hydrożelowe soczewki kontaktowe cechują się bardzo wysoką przepuszczalnością tlenu.
Rodzaje soczewek
Soczewki kontaktowe, ze względu na budowę, możemy podzielić na miękkie, sztywne (twarde) i hybrydowe (sztywna część centralna i miękka obwodowa). Miękkie soczewki, najpowszechniej stosowane, są stosunkowo łatwe w dopasowaniu, komfortowe dla pacjenta i mogą skorygować większość prostych wad wzroku. Soczewki sztywne wymagają specjalistycznego dopasowania i są produkowane na indywidualne zamówienie. Są one mniej komfortowe i adaptacja do ich noszenia jest dłuższa, jednak umożliwiają najwyższą jakość widzenia. Ich największą zaletą jest możliwość korekcji wszelkich, nawet bardzo skomplikowanych wad refrakcji. Soczewki kontaktowe mogą być noszone w trybie dziennym – wymagającym zdejmowania przed snem, lub przedłużonym – umożliwiającym pozostawienie soczewki na oku nawet przez miesiąc.
Zastosowania
Soczewki optyczne służą do korekcji wad wzroku. Istnieje wiele geometrii zarówno miękkich, jak i twardych soczewek: sferyczne – do korekcji wad sferycznych (krótkowzroczności i nadwzroczności), asferyczne – o podwyższonych parametrach optycznych, toryczne – umożliwiające korekcję astygmatyzmu oraz wieloogniskowe do korekcji starczowzroczności, czyli zapewniające pacjentom ostre widzenie zarówno dali, jak i bliży. Wielokrzywiznowe twarde soczewki umożliwiają korekcję skomplikowanych wad krzywizny rogówki, np. w stożku rogówki, ekstazji po zabiegach laserowych lub urazach. Soczewki ortokeratologiczne zakładane są na noc i modelują w trakcie snu powierzchnię rogówki, aby w ciągu dnia zapewnić dobre widzenie bez soczewek. Warto zaznaczyć, że jest to jedyna forma korekcji o udokumentowanej roli w hamowaniu postępu krótkowzroczności u dzieci.
Miękkie soczewki kontaktowe z wysoko gazoprzepuszczalnych materiałów mogą spełniać funkcję opatrunku dla powierzchni oka. Terapeutyczna funkcja soczewek wykorzystywana jest w stanach pooperacyjnych, po urazach lub przy niedomykalności powiek.
Dostępne są także soczewki z kolorowym nadrukiem, umożliwiające zmianę koloru tęczówki. Te z całkowicie kryjącym rysunkiem umożliwiają np. maskowanie bielma rogówki.
Nowości
Ciągle poszukuje się nowych zastosowań dla soczewek kontaktowych. Dzięki soczewce Triggerfisch, stworzonej przez szwajcarską firmę Sensimed, możliwe jest całodobowe monitorowanie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Jest to jednorazowa soczewka silikonowo-hydrożelowa z czujnikiem telemetrycznym, którą można nosić do 24 godzin. Soczewka Triggerfisch, choć uzyskała już europejskie certyfikaty bezpieczeństwa, na razie znalazła zastosowanie głównie w badaniach klinicznych.
Soczewki kontaktowe są wykorzystywane również jako nośnik leków okulistycznych. Główny wysiłek naukowy jest poświęcony optymalizacji procesu nasączania soczewek lekiem oraz procesu uwalniania leku na powierzchni oka. W lutym 2014 r. naukowcy z UCLA School of Dentistry zaprezentowali nową technologię umożliwiającą inteligentną dystrybucję leków przeciwjaskrowych. Lek jest łączony z nanodiamentami. Połączenie to jest przerywane przez lizozym naturalnie występujący we łzach ludzkich. Daje to pewność, że lek jest uwalniany tylko w worku spojówkowym pacjenta, a nie na przykład podczas przechowywania.
Na początku tego roku firma Google ogłosiła, że jest w trakcie testowania prototypu soczewki monitorującej poziom glukozy we łzach pacjentów z cukrzycą. W soczewce tej jest zatopiony sensor glukozy i mikroczip, zdolny do przesyłania wyników z sekundową częstotliwością. Poziom glukozy we łzach i krwi ściśle ze sobą korelują. Nie trzeba nikogo przekonywać o ile łatwiejsza byłaby dla pacjentów kontrola glikemii dzięki takiej soczewce. Firma Google zapowiada zastosowanie w soczewkach różnokolorowego światła ledowego do wysyłania alertów o niebezpiecznie niskim lub wysokim poziomie glukozy.
Zasady bezpieczeństwa
Bezpieczeństwo noszenia soczewek zależy od przestrzegania prostych zasad. Soczewki powinny być dobierane przez lekarza okulistę, który oceni stopień dopasowania soczewki oraz skontroluje rogówkową tolerancję na soczewki. Przed zakładaniem i zdejmowaniem soczewek konieczne jest umycie i wysuszenie rąk. Po zdjęciu soczewki wymagają mechanicznego czyszczenia. Należy codziennie wymieniać płyn pielęgnacyjny w pojemnikach do przechowywania. Pojemnik trzeba codziennie czyścić oraz często wymieniać na nowy. Jedynie w soczewkach do przedłużonego noszenia można pozwolić sobie na drzemkę. Soczewki nie mogą mieć kontaktu z wodą – zdejmujemy je więc przed kąpielą, nie stosujemy na basenie, w morzu czy w innych akwenach. Jeśli oczy są zadrażnione, należy zdjąć soczewki i skonsultować się z lekarzem okulistą.
Możliwe powikłania
Soczewki znacząco podnoszą komfort życia pacjentów z wadami refrakcji, ale mogą być potencjalnym źródłem dolegliwości okulistycznych. Zbyt ciasna soczewka lub soczewka o zbyt małych parametrach przepuszczalności tlenu będzie powodować niedotlenienie rogówki. To z kolei prowadzi do neowaskularyzacji rąbkowej części rogówki, punktowych ubytków nabłonka, obrzęku miąższu, a nawet zmniejszenia liczby komórek śródbłonka rogówki. Niedotlenienie rogówki często objawia się dyskomfortem i niską tolerancją soczewek, ale może też niestety nie powodować wyraźnych dla pacjenta dolegliwości.
Bardzo rzadkim powikłaniem noszenia soczewek kontaktowych jest olbrzymiokomórkowe zapalenie spojówek. Zapalenie jest alergiczną reakcją na systemy pielęgnacyjne lub białka gromadzące się na soczewce bądź mechaniczne drażnienie spojówek przez zbyt luźną soczewkę.
Potencjalnie najgroźniejszym powikłaniem niewłaściwego użytkowania soczewek kontaktowych są infekcyjne zapalenia rogówki. Czynnikiem etiologicznym mogą być bakterie, grzyby lub akantameba. Bakteryjne zapalenie rogówki dotyka do około 0,21 proc. użytkowników soczewek. Pacjenci, którzy nie zdejmują soczewek podczas kąpieli lub pływania na basenie narażeni są na zakażenie akantamebą.
Tekst: Lek. Katarzyna Szymanek, lek. Ewelina Bińczyk.