MIGS i BAGS, czyli co nowego w chirurgii jaskry
W ostatnich latach w ramach poszukiwania bezpieczniejszych rozwiązań doszło do rozwoju nowych technik operacyjnych. Nowe procedury charakteryzują się mniejszą skutecznością niż klasyczne operacje filtracyjne, ale ich lepszy profil bezpieczeństwa pozwala na ich stosowanie we wcześniejszych stadiach choroby.
DR HAB. N. MED. ANNA KAMIŃSKA 1,2 | LEK. MONIKA ŁAZICKA-GAŁECKA 1,2 | PROF. DR HAB. N. MED. JACEK P. SZAFLIK 1,2
1 – KATEDRA I KLINIKA OKULISTYKI II WYDZIAŁU LEKARSKIEGO WARSZAWSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO | 2 – SAMODZIELNY PUBLICZNY KLINICZNY SZPITAL OKULISTYCZNY W WARSZAWIE
Jaskra jest drugą najczęstszą przyczyną ślepoty na świecie. Ocenia się, że choruje na nią 64,3 mln osób na świecie[1], a około 8,4 mln jest z tego powodu niewidomych. Szacuje się, że do 2040 roku liczba osób z jaskrą wzrośnie do 111,8 mln. Mimo tak dużej liczby chorych, nadal brak jest w pełni skutecznej metody leczenia. Od 1856 roku, kiedy von Graefe wprowadził irydektomię, obniżanie ciśnienia wewnątrzgałkowego jest jedynym skutecznym aktualnie znanym sposobem leczenia jaskry. Od tego czasu wszelkie metody terapii, zarówno farmakologiczne, laserowe i chirurgiczne opierają się na mechanizmie obniżania ciśnienia wewnątrzgałkowego[2,3].
Wprowadzona w latach 60. XX wieku przez Cairnsa trabeculektomia pozostaje standardem leczenia chirurgicznego jaskry, jednak mimo niewątpliwej skuteczności, niesie ze sobą duże ryzyko wystąpienia powikłań, w tym tych najpoważniejszych, zagrażających widzeniu, jak przetrwała hipotonia, odłączenie naczyniówki czy powikłania związane z obecnością pęcherzyka filtracyjnego[4]. Ze względu na ryzyko utraty wzroku, leczenie operacyjne było zarezerwowane dla pacjentów, u których inne formy leczenia okazały się być nieskuteczne. W ramach poszukiwania bezpieczniejszych rozwiązań w ostatnich latach doszło do rozwoju nowych technik operacyjnych. Wśród nowych technik można wyróżnić dwa kierunki rozwoju. Pierwszy to tzw. bezpęcherzykowe procedury z dostępu ab externo (ryc. 1.) (BAGS – blebless ab externo glaucoma surgery), drugi to minimalnie inwazyjne zabiegi przeciwjaskrowe z dostępu ab interno (ryc. 2.) (MIGS – minimally invasive glaucoma surgery)[5]. Nowe procedury charakteryzują się mniejszą skutecznością niż klasyczne operacje filtracyjne, ale ich lepszy profil bezpieczeństwa pozwala na ich stosowanie we wcześniejszych stadiach choroby.
Bezpęcherzykowe procedury z dostępu ab externo – BAGS
Wszystkie zabiegi z tej grupy wymagają nacięcia spojówki oraz wytworzenia płatka twardówki. Pod koniec zabiegów płatek twardówki zaszywany jest szczelnie, aby nie doszło do wytworzenia pęcherzyka filtracyjnego. W porównaniu z klasycznymi zabiegami filtracyjnymi, zmniejsza to znacznie ryzyko wystąpienia powikłań infekcyjnych, związanych z obecnością pęcherzyka filtracyjnego. Zabiegi z tej grupy koncentrują się na poprawie odpływu cieczy wodnistej z oka do przestrzeni nadnaczyniówkowej (SOLX gold shunt 2, STARflo, Aquashunt), lub usprawniając odpływ przez kanał Schlemma drogą konwencjonalną (kanaloplastyka, kanaloplastyka z ekspanderem Stegmana).
SOLX gold shunt 2
Implant zbudowany z medycznego 24-karatowego złota. Jedna końcówka płytki umieszczana jest w komorze przedniej oka, a druga w przestrzeni nadnaczyniówkowej. Jest to najstarszy z obecnie dostępnych implantów nadnaczyniówkowych. Pozwala on na umiarkowane obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego, i liczby stosowanych leków przeciwjaskrowych. Jego skuteczność maleje z czasem.
W badaniach Figusa i wsp. po dwóch latach tylko 5,5% pacjentów osiągnęło zakładaną redukcję ciśnienia bez konieczności stosowania leków. Wykazano, że do nieskuteczności dochodzi w mechanizmie zmykania kanalików implantu błoną włóknistą[6,7]. Obecnie ze względu na niską skuteczność jest rzadko stosowany.
Aquashunt
Implant zbudowany jest z polipropylenu, a jego kształt dostosowany jest do krzywizny gałki. Ze względu na niski koszt, dedykowany był dla krajów rozwijających się. Do zaimplantowania konieczne jest wykonanie płatka twardówki pełnej grubości, pod który wszywany jest implant. Dostępne są jedynie pojedyncze dane o skuteczności. Po roku od operacji u 53% pacjentów obserwowano obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego o 31%, z czego 4 pacjentów wymagało stosowania leków hipotensyjnych[8].
STARflo
Zbudowany jest z biokompatybilnego mikroporowatego silikonu. Umieszczany częściowo podnaczyniówkowo, a częściowo śródtwardówkowo. Implant ten nadal pozostaje w fazie badań klinicznych. Pierwsze wyniki pokazują, że może on znacznie obniżyć ciśnienie wewnątrzgałkowe. Wymaga on dalszych badań oceniających jego skuteczność i bezpieczeństwo stosowania[9].
Kanaloplastyka
Polega na zmniejszeniu oporu w obszarze kąta przesączania poprzez usunięcie beleczkowania okołokanalikowego oraz poszerzeniu kanału Schlemma. Podczas zabiegu, po otwarciu kanału Schlemma, do jego światła wprowadzany jest cewnik (ryc. 3). Po przejściu przez kanał do jego końca dowiązywana jest nić 10.0. Wycofując cewnik do światła kanału podaje się wiskoelastyk, który poszerza kanał oraz kanaliki zbiorcze. Po wyjęciu cewnika, zawiązuje się nić dodatkowo napinając beleczkowanie. Prawidłowo wykonany zabieg przywraca zaburzony w jaskrze fizjologiczny przepływ cieczy wodnistej z komory przedniej do poszerzonego kanału Schlemma i dalej do kanalików zbiorczych. Zabieg dedykowany jest dla pacjentów z jaskrą otwartego kąta. Jest to jeden z najskuteczniejszych nowoczesnych zabiegów przeciwjaskrowych. Oczekiwana redukcja ciśnienia wewnątrzgałkowego wynosi od 27% do 42%[10,11]. Zabieg ten związany jest z niewielkim ryzykiem wystąpienia powikłań pooperacyjnych. Najczęściej występujące nie zagrażają widzeniu (astygmatyzm, krwistek).
Kanaloplastyka z ekspanderem Stegmana
W tej procedurze zamiast nici napinającej beleczkowanie, do kanału Schlemma wprowadzany jest specjalny stent utrzymujący stałe poszerzenie kanału. Nie jest wymagane przeprowadzenie cewnika przez cały kanał, co ma istotne znaczenie przy obecności zrostów w kanale. W dwuletniej obserwacji 80% pacjentów uzyskało ciśnienie poniżej 16 mmHg bez konieczności stosowania leków przeciwjaskrowych. Powikłania były rzadkie i nie zagrażały widzeniu. Najczęściej obserwowano mikrokrwistek i obwodowe odłączenie błony Descemeta[12].
Minimalnie inwazyjne zabiegi przeciwjaskrowe z dostępu ab interno – MIGS
Minimalnie inwazyjne zabiegi przeciwjaskrowe z dostępu ab interno wykonuje się bez nacięcia spojówki, co zmniejsza ryzyko bliznowacenia i wtórnej nieskuteczności zabiegu. Zabiegi koncentrują się na poprawie odpływu cieczy wodnistej z oka w różnych mechanizmach: drogą konwencjonalną przez kanał Schlemma (iStent, Hydrus, Trabectome, kanaloplastyka ab interno, ELT), do przestrzeni nadnaczyniówkowej (CyPass, I-stent supra), do przestrzeni podspojówkowej (XEN). Jedynym zabiegiem o innym mechanizmie działania jest endoskopowa cyklofotokoagulacja (ECP), której celem jest zmniejszenie produkcji cieczy wodnistej.
iStent
Implant zbudowany z tytanu pokrytego heparyną. Jest umieszczany w kanale Schlemma, pod kontrolą wzroku (przy użyciu gonioskopu). Jego wszczepienie może być wykonywane samodzielnie lub podczas operacji zaćmy. Zabieg dedykowany jest dla pacjentów z jaskrą otwartego kąta, mało lub średnio zaawansowaną. Często do uzyskania oczekiwanych efektów konieczne jest wszczepienie dwóch implantów. Średnio wszczepienie jednego implantu wiąże się z redukcją ciśnienia wewnątrzgałkowego o 8 do 17,3%, a dwóch implantów od 20 do 48%. Nie odnotowano poważnych powikłań związanych z wszczepieniem iStentu[13,14].
Hydrus
Implant ten zbudowany jest z wysokoelastycznego biokompatybilnego materiału nitinolu. Ma 8 mm długości, kształt dopasowany do krzywizny kanału Schlemma. Taka budowa pozwala na kaniulację 3 godzin zegarowych kanału. Zwiększa to szansę na dotarcie do większej ilości kanalików zbiorczych oraz zapobiega zapadaniu się kanału Schlemma. Wstępne badania wykazały, że zmniejszenie oporu dla odpływu cieczy wodnistej przy użyciu Hydrusa było dwukrotnie większe niż przy użyciu dwóch iStentów[15]. W badaniach uzyskano skuteczność obniżenia ciśnienia wewnątrzgałkowego z 29.9 mmHg do 15.3 mmHg. Wśród powikłań najczęściej występowały: wylew podspojówkowy, krwistek i rozwój obwodowych zrostów przednich[16].
Trabectome
Trabectome, nazywany również trabeculotomią ab interno, to urządzenie kauteryzujące powodujące ablację beleczkowania i ściany wewnętrznej kanału Schlemma, a następnie usunięcie pasm skauteryzowanej tkanki. Wprowadzany jest przez cięcie w przezroczystej rogówce pod kontrolą gonioskopii. Usuwane jest 90-120° obwodu tkanki w obu kierunkach od miejsca wejścia. Uzyskiwane obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego waha się od 16 do 38%[17]. Zabieg ten cechuje się dobrym profilem bezpieczeństwa. Najczęściej występującymi powikłaniami były krwistek i wczesne skoki ciśnienia wewnątrzgałkowego.
Kanaloplastyka ab interno
Kanaloplastyka ab interno polega na wprowadzeniu cewnika do kanaloplastyki poprzez beleczkowanie od strony komory przedniej. Podczas zabiegu poszerzenie kanału Schlemma uzyskuje się poprzez wypełnienie go gęstym wiskoelastykiem. W tym zabiegu nie stosuje się szwu napinającego. Wstępne dane sugerują, że obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego może być porównywalne do osiąganego po kanaloplastyce ab externo[18].
Trabeculotomia laserem excimerowym
Urządzenie laserem excimerowym dokonuje fotoablacji, w wyniku której odparowywana jest tkanka trabeculum. Minimalizuje to efekt termiczny i zapobiega bliznowaceniu. Skuteczność w obniżaniu ciśnienia wewnątrzgałkowego waha się od 23 do 30%[19, 20]. W czasie zabiegu oczekuje się niewielkiego krwawienia, co świadczy o prawidłowym otwarciu kanału Schlemma.
CyPass, iStent-supra
CyPass, iStent-supra są to mikrostenty wszczepiane ab interno do przestrzeni nadnaczyniówkowej zwiększające odpływ drogą naczyniówkowo-twardówkową. CyPass zbudowany jest z poliamidu z wewnętrznym światłem 300 µm, a iStent-supra wykonany jest biokompatybilnego polimeru otoczonego tytanowym rękawem i światłem wewnętrznym 165 µm. Wstępne badania pokazują redukcję ciśnienia wewnątrzgałkowego po wszczepieniu CyPassu o około 37%[21], a po wszczepieniu iStentu-supra o około38%[22]. Problemem w obu przypadkach wydaje się być występujące w około 8% wrastanie tkanki tęczówki do światła implantu.
XEN
Zbudowany jest z miękkiej żelatyny, wcześniej poddanej procesowi cross-linkingu. Ma 6 mm długości, i wewnętrzne światło o średnicy 45µm. Wszczepiany jest przez samouszczelniające cięcie w rogówce przy użyciu injectora. Zapewnia odpływ cieczy wodnistej z komory przedniej do przestrzeni podspojówkowej (ryc. 4). Wystandaryzowany przepływ oraz wystarczająca długość pozwalają zapobiegać hipotonii. Po wszczepieniu ulega uwodnieniu i zwiększa swoją objętość, co sprawia, że nie ulega przemieszczeniu w obrębie kanału twardówkowego. Pozwala na obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego o 40-44%[23].
Endoskopowa cyklofotokoagulacja (ECP)
Endoskopowa cyklofotokoagulacja to bardzo precyzyjny zabieg, podczas którego przy użyciu endoskopu operacyjnego wyposażonego w kamerę i diodę laserową, część ciała rzęskowego chorego oka jest poddawana koagulacji (pod kontrolą wzroku) (ryc. 5. i 6.). Dzięki precyzji działania można zastosować ją na każdym etapie neuropatii jaskrowej. Zabieg charakteryzuje się niskim ryzykiem istotnych powikłań. Po zabiegu należy spodziewać się obniżenia wartości ciśnienia wewnątrzgałkowego o 10-14,5%[24, 25].
Nowoczesne zabiegi przeciwjaskrowe cechują się wysokim profilem bezpieczeństwa. Skutecznie redukują wartości ciśnienia wewnątrzgałkowego oraz liczbę przyjmowanych leków. Dzięki temu umożliwiają chirurgiczne leczenie pacjentów z jaskrą na wczesnych etapach choroby. Jest to szczególnie ważne ze względu na rosnące zjawisko niestosowania się pacjentów do zaleceń, oraz coraz częstszą nietolerancję leków. Różnorodność zabiegów pozwala dopasować rodzaj zabiegu indywidualnie do pacjenta i jego choroby. Kwalifikując chorego do określonego zabiegu musimy znać jego skuteczność i ograniczenia. Wybierając rodzaj zabiegu należy również rozważyć koszty danej procedury.
Piśmiennictwo:
1. Tham Y.-C., Li X., Wong T. Y., Quigley H. A., Aung T., Cheng C.-Y. Global prevalence of glaucoma and projections of glaucoma burden through 2040: a systematic review and meta-analysis. Ophthalmology. 2014;121(7):2081–2090. doi: 10.1016/j.ophtha.2014.05.013.
2. Miglior S., Zeyen T., Pfeiffer N., et al; European Glaucoma Prevention Study Group. Results of the European Glaucoma Prevention Study. Ophthalmology. 2005;112(3):366-75.
3. The Advanced Glaucoma Intervention Study (AGIS) 7. The relationship between control of intraocular pressure and visual field deterioration. The AGIS Investigators. Am J Ophthalmol. 2000;130(4):429-40.
4. Gedde S. J., Herndon L. W., Brandt J. D., Budenz D. L., Feuer W. J., Schiffman J. C. Postoperative complications in the tube versus trabeculectomy (TVT) study during five years of follow-up. American Journal of Ophthalmology. 2012;153(5):804–814. doi: 10.1016/j.ajo.2011.10.024.
5. Vanita Pathak-Ray, Advances in glaucoma surgery: Paradigm shift in management. Oman J Ophthalmol. 2016 Jan-Apr; 9(1): 1–2.
6. Figus M., Lazzeri S., Fogagnolo P., Iester M., Martinelli P., Nardi M. Supraciliary shunt in refractory glaucoma. Br J Ophthalmol. 2011;95:1537–41.
7. Rekas M., Pawlik B., Grala B., Kozlowski W. Clinical and morphological evaluation of gold micro shunt after unsuccessful surgical treatment of patients with primary open-angle glaucoma. Eye (Lond) 2013;27:1214–7.
8. Jeffrey A. Kammer, Kevin M. Mundy; Suprachoroidal Devices in Glaucoma Surgery; Middle East Afr J Ophthalmol. 2015 Jan-Mar; 22(1): 45–52.
9. Pourjavan S., Collignon N., De Groot V. STARflo glaucoma implant: 12 month clinical results. Acta Ophthalmol (Cph) 2013;91(Suppl):252.
10. Brusini P., “Canaloplasty in open-angle glaucoma surgery: afour-year follow-up,” The Scientific World Journal, vol. 2014, Article ID 469609, 7 pages, 2014.
11. Lewis A., K. von Wolff, M. Tetz et al., “Canaloplasty: circumferential viscodilation and tensioning of Schlemm’s canal using a flexible microcatheter for the treatment of open-angle glaucoma in adults. Interim clinical study analysis,” Journal of Cataract and Refractive Surgery, vol. 33, no. 7, pp. 1217–1226, 2007.
12. Grieshaber M.C., Schoetzau A., Grieshaber H.R., Stegmann R., Canaloplasty with Stegmann Canal Expander for primary open-angle glaucoma: two-year clinical results. Acta Ophthalmol. 2017 Jan 13.
13. Fernández-Barrientos Y., García-Feijoo J., Martínez-de-la-Casa J.M., Pablo L.E., Fernandez-Perez C., Sanchez J.G. Fluorophotometric study of the effect of the glaukos trabecular microbypass stent on aqueous humor dynamics. Investigative Ophthalmology and Visual Science. 2010;51(7):3327–3332.
14. Spiegel D., Wetzel W, Haffner DS, Hill RA. Initial clinical experience with the trabecular micro-bypass stent in patients with glaucoma. Advances in Therapy.
15. Hays C.L., Gulati V., Fan S., Samuelson T.W., Ahmed IIK, Toris C.B. Improvement in outflow facility by two novel microinvasive glaucoma surgery implants. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2014;55(3):1893–1900. doi: 10.1167/iovs.13-13353.
16. Pfeiffer N., Garcia-Feijoo J., Martinez-de-la-Casa J.M., et al. A randomized trial of a Schlemm’s canal microstent with phacoemulsification for reducing intraocular pressure in open-angle glaucoma. Ophthalmology. 2015;122(7):1283–1293.
17. Mosaed S., Rhee D.J., Filippopoulos T. Trabectome outcomes in adult open-angle glaucoma patients: one year follow-up. Clinical and Surgical Journal of Ophthalmology.
18. Körber N., Canaloplasty ab interno – a Minimally Invasive Alternative; Klin Monbl Augenheilkd. 2017 Feb 10.
19. Babighian S., Rapizzi E., Galan A. Efficacy and safety of ab interno excimer laser trabeculotomy in primary open-angle glaucoma: two years of follow-up. Ophthalmologica. 2006;220(5):285–290.
20. Babighian S., Caretti L., Tavolato M., Cian R., Galan A. Excimer laser trabeculotomy vs 180° selective laser trabeculoplasty in primary open-angle glaucoma. A 2-year randomized, controlled trial. Eye. 2010;24(4):632–638.
21. Höh H., Grisanti S., Grisanti S., Rau M., Ianchulev S. Two-year clinical experience with the CyPass micro-stent: Safety and surgical outcomes of a novel supraciliary micro-stent. Klin Monbl Augenheilkd. 2014;231:377–81.
22.Junemann A. Twelve-month outcomes following ab interno implantation of suprachoroidal stent and postoperative administration of travoprost to treat open angle glaucoma. Amsterdam, Netherlands: 31st Congress of the European Society of Cataract and Refractive Surgeons; Oct, 2013.
23. Minckler D. S., Francis B. A., Hodapp E. A., et al. Aqueous shunts in glaucoma. A report by the American Academy of Ophthalmology. Ophthalmology. 2008;
24. Yu M.B. application of endoscopic cyclophotocoagulation IN treatment of refractory glaucoma. Ophthalmol China 2006;
25. Kraus C.L, Tychsen L., Lueder G.T., et al. Comparison of the effectiveness and safety of transscleral cyclophotocoagulation and endoscopic cyclophotocoagulation in pediatric glaucoma. J Pediatr Ophthalmol Strabismus 2014; 51:120–127.